Μια ΚΑΠ για το μέλλον!

Groupe de Bruges

IT	EN	DE	NL	GR	ES	CZ

Κύριες προκλήσεις για το μέλλον

Οι προτάσεις της Επιτροπής για τη μεταρρύθμιση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής γίνονται σε μια περίοδο που η δύναμη, η συνοχή και η πολιτική ηγεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης δοκιμάζονται σκληρά.
Συγχρόνως καλωσορίζουμε τον 7ο δισεκατομμυριοστό κάτοικο στον πλανήτη. Μέχρι το έτος 2050 ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει φτάσει στα 9 δισεκατομμύρια περίπου. Η αύξηση του πληθυσμού θα σημειωθεί στις ήδη φτωχότερες περιφέρειες του πλανήτη που πλήττονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή και τις “φιλελευθεροποιημένες” αγορές. Περιφέρειες όπου οι γεωργοί, που συχνά αποτελούν το 50% ή και περισσότερο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, δεν μπορούν να βασιστούν σε κανενός είδους δημόσια στήριξη.
Η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού, σε συνδυασμό με την συνεχιζόμενη επέκταση της οικονομικής ανάπτυξης και του μεταβαλλόμενου τρόπου ζωής στις αναπτυσσόμενες οικονομίες με μεγάλο πληθυσμό, όπως η Κίνα, η Ινδία και η Βραζιλία, θα ασκήσει μια πρωτοφανή περαιτέρω πίεση στους ήδη περιορισμένους φυσικούς πόρους και ενδεχομένως θα θέσει σε δοκιμασία την επισιτιστική ασφάλεια και τη διασφάλιση άλλων βασικών αναγκών.
Έχουμε φθάσει στο σημείο όπου το “γεωργικό ζήτημα” έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του: Στις επόμενες δεκαετίες θα πρέπει να καταβάλουμε τη μέγιστη δυνατή προσπάθεια για να διασφαλιστεί και να διατηρηθεί η παροχή των πλέον βασικών αναγκών: καθαρό, φρέσκο νερό, καθαρά, εύφορα εδάφη, βιώσιμες και ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς και επαρκή, θρεπτική και υγιεινή τροφή ως βάση για την επιβίωσή μας και ως προϋπόθεση για την παγκόσμια σταθερότητα. Αυτή θα είναι μια από τις κύριες προκλήσεις για τη γεωργία, τον τομέα των τροφίμων και, κυρίως, για την ανθρωπότητα: Η αύξηση και η εξασφάλιση της παραγωγής, αλλά και της πρόσβασης σε θρεπτικά και υψηλής ποιότητας τρόφιμα που θα διατίθενται σε επαρκείς ποσότητες για έναν παγκόσμιο πληθυσμό που αυξάνεται και ταυτόχρονα η δραστική βελτίωση της ικανότητας χρήσης και διαχείρισης των περιορισμένων φυσικών πόρων.
Χρειαζόμαστε, λοιπόν, πολιτικές που αναπτύσσονται και εφαρμόζονται σε αυτό το πλαίσιο. Τίποτα περισσότερο και σίγουρα, τίποτα λιγότερο. Independent network on European Agricultural and Rural development policies

Τα κύρια ζητήματα που θέτουμε σχετικά με τις προτάσεις της ΚΑΠ

Με βάση τα προαναφερθέντα, το Groupe de Bruges θέτει πέντε βασικά ζητήματα που αφορούν τις προτάσεις για τη μεταρρύθμιση της ΚΑΠ όπως παρουσιάστηκαν από την Επιτροπή στις 12 Οκτωβρίου 2011.

1. Έλλειψη της αίσθησης του επείγοντος

Η Ευρώπη διέρχεται τη μεγαλύτερη κρίση από την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης πριν από 50 έτη. Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν πολλά και εξαιρετικώς επείγοντα θέματα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, την επισιτιστική ασφάλεια και τη διαχείριση των φυσικών πόρων, τα οποία πρέπει να διευθετηθούν τώρα προκειμένου να αποφευχθούν καταστροφικά προβλήματα στα επόμενα 10 έως 20 χρόνια. Οι προτάσεις της Επιτροπής σε καμία περίπτωση δεν αντανακλούν αυτήν την αίσθηση του επείγοντος.
Προτείνουμε η Επιτροπή, το σύνολο των ευρωπαϊκών οργάνων και θεσμών καθώς και τα κράτη - μέλη να διατυπώσουν, όχι μόνο ένα σχέδιο Β, ενόψει μιας ενδεχόμενης καταστρεπτικής έκβασης της τρέχουσας χρηματο-οικονομικής και πολιτικής κρίσης, αλλά και να αναπτύξουν ένα σενάριο «έκτακτης ανάγκης» βασισμένο σε μια προσομοίωση ακραίων καταστάσεων στις κύριες προκλήσεις (κλιματική αλλαγή, ενέργεια, επισιτιστική ασφάλεια, έδαφος, νερό και βιοποικιλότητα) που αντιμετωπίζουμε: Ποια μέτρα θα πρέπει να ληφθούν, εάν και όταν αντιμετωπίσουμε μια σφοδρή κρίση που θα αφορά στους φυσικούς πόρους ή/και την επισιτιστική ασφάλεια; Η έλλειψη της αίσθησης του επείγοντος απεικονίζεται επίσης στο γεγονός ότι στις προτάσεις της Επιτροπής δεν υπάρχει κανένας καθορισμός προτεραιοτήτων και ιεράρχησης των στόχων. Όλες οι προτάσεις φαίνονται να είναι ίσης σπουδαιότητας. Στο πλαίσιο των κύριων προκλήσεων που αναφέρονται στην προηγούμενη σελίδα είναι σαφές ότι η ιεράρχηση των στόχων της πολιτικής της ΚΑΠ είναι απολύτως απαραίτητη.

2. Ατομικιστική προσέγγιση

Οι διαδοχικές μεταρρυθμίσεις των τελευταίων δύο δεκαετιών έχουν μεταβάλλει τη στόχευση του Πυλώνα Ι της ΚΑΠ από την αγροτοδιατροφική αλυσίδα στον μεμονωμένο γεωργό. Επίσης, τα μέτρα του Πυλώνα ΙΙ επικεντρώνουν κυρίως στον μεμονωμένο γεωργό/γαιοκτήτη. Η εξέλιξη αυτή φαίνεται να αγνοεί πλήρως την πραγματικότητα. Τις τελευταίες δεκαετίες έχει καταστεί σαφές ότι απαιτείται η υιοθέτηση μιας συστημικής προσέγγισης, η οποία θα λαμβάνει υπόψη τόσο το ζήτημα της ανταγωνιστικότητα, όσο και την έννοια της αειφορίας. Ένα μεγάλο φάσμα διαφορετικών τύπων γεωργών αναπτύσσει δραστηριότητες, αφενός σε πολύ διαφορετικά φυσικά περιβάλλοντα (εδαφικό/χωρικό άξονα), αφετέρου μέσα σε ένα διεθνώς αναπτυσσόμενο σύστημα της αγροτροφικής εφοδιαστικής αλυσίδας (παγκόσμιος άξονας). Επιπλέον οι γεωργοί αυτοί λειτουργούν στο πλαίσιο πολύ διαφορετικών νομικών, οικονομικών, ενημερωτικών και διοικητικών συστημάτων. Όλα αυτά τα συστήματα καθορίζουν συλλογικά τις προϋποθέσεις λειτουργίας των γεωργών και τη δυνατότητά τους να είναι ή να γίνουν τόσο (περισσότερο) ανταγωνιστικοί όσο και (περισσότερο) βιώσιμοι. Σ’ αυτό το περιβάλλον αποφασιστικός παράγοντας δεν είναι τόσο η στήριξη του εισοδήματος όσο φαίνεται να είναι η πρόσβαση στις αγορές, τις υπηρεσίες, τις πληροφορίες, το κεφάλαιο και τις υποδομές, καθώς επίσης και η θέση των γεωργών στην εφοδιαστική αλυσίδα, παράγοντες που καθορίζουν, τελικώς, την ανταγωνιστικότητα των γεωργών.

3. Ανταγωνιστικότητα, αειφορία, δημόσια αγαθά

Οι διαδοχικές μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ θέτουν ως κύριους στόχους τους την ταυτόχρονη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και τη βιωσιμότητα της γεωργικής παραγωγής, καθώς και την παροχή δημόσιων αγαθών. Η ανταγωνιστικότητα, η βιωσιμότητα και τα δημόσια αγαθά είναι πολύπλευρες και σύνθετες έννοιες, ειδικά όταν εφαρμόζονται στο γεωργικό τομέα. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να απομακρυνθεί κανείς από τη λογική της μακροπρόθεσμης προοπτικής. Η οικογενειακή εκμετάλλευση ήταν ανέκαθεν περισσότερο συγκεντρωμένη στη συνέχεια και στη δημιουργία ενός ικανοποιητικού οικογενειακού εισοδήματος παρά στη μεγιστοποίηση του κέρδους. Κατά συνέπεια, φαίνεται ότι μακροπρόθεσμα η ανταγωνιστικότητα και η βιωσιμότητα (προσδιοριζόμενες από τους τρεις όρους: άνθρωπος, πλανήτης, κέρδος) ταυτίζονται απόλυτα. Η ανταγωνιστικότητα και η βιωσιμότητα (που κατά την άποψή μας είναι κάτι πολύ περισσότερο από το «πρασίνισμα» της ΚΑΠ) δεν είναι ανεξάρτητα ζητήματα αλλά πρέπει να αντιμετωπίζονται με ολοκληρωμένο και ολιστικό τρόπο. Το Groupe de Bruges τα αντιλαμβάνεται ως `οικολογικό εκσυγχρονισμό', που σημαίνει βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας μέσω της αυξανόμενης βιωσιμότητας της παραγωγής, σε συνδυασμό με τη θεσμική ανανέωση, την πολυεπιστημονική, καινοτόμο προσέγγιση και την ανανέωση των γεωργο-οικολογικών εννοιών, της εκπαίδευσης και της έρευνας. Αυτή η νέα προσέγγιση θα απαιτούσε προφανώς αλλαγή του προτεινόμενου προτύπου και δραστικές μεταβολές σε νοοτροπίες και θέσεις. Στις προτάσεις της ΚΑΠ μια τέτοια ολοκληρωμένη προοπτική, δυστυχώς, λείπει, περιορίζοντας το «πρασίνισμα» στα προβλεπόμενα μέτρα πολλαπλής συμμόρφωσης και σε έναν πολύ περιορισμένο αριθμό επιπρόσθετων στοιχείων «πρασινίσματος» χωρίς σαφείς ιδέες, στόχους και κίνητρα για τους γεωργούς που να οδηγούν σε συνεχή βελτίωση των επιδόσεών τους.

4. Απουσία διεθνούς προσανατολισμού

Από την τελευταία σημαντική μεταρρύθμιση το 2003 (Fischler) έχουν υπάρξει κατακλυσμιαίες εξελίξεις στην οικονομία και στους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων σε άλλα μέρη του πλανήτη. Ως Groupe de Bruges υποστηρίζαμε πάντα την ανάδυση ενός πολυ-πολικού κόσμου. Τώρα που αυτό γίνεται μια πραγματικότητα, η Ευρώπη και η ΚΑΠ οφείλουν να αντιμετωπίσουν αυτές τις αλλαγές στο διεθνές περιβάλλον. Κυρίαρχο ζήτημα αποτελεί η αυξημένη αστάθεια των τιμών που προκαλείται από μια σειρά μακροπρόθεσμων διαρθρωτικών παραγόντων όσο και βραχυπρόθεσμων εξελίξεων. Το σύνολο αυτών των παραγόντων απειλεί την παγκόσμια σταθερότητα.
Επιπροσθέτως, το ζήτημα της βιωσιμότητας παραμένει σε εκκρεμότητα: Ακόμη και σήμερα μεγάλο μέρος του παραγωγικού και του λειτουργικού κόστους (προστατευόμενα εδάφη, νερό, αέρας, εργασία, κ.λπ.) στις παγκόσμιες αγροτροφικές αλυσίδες εξωτερικεύεται στο περιβάλλον, στους γεωργούς, τους αγρεργάτες, τα ζώα εκμεταλλεύσεων ή σε άλλες χώρες προκειμένου να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα.
Οι προτάσεις της ΚΑΠ όμως είναι εσωστρεφείς, χωρίς όραμα και αδυνατούν να προκαλέσουν τη διευθέτηση αυτών των ζητημάτων με περισσότερο καινοτόμο και ολιστικό τρόπο.

5. Χωρίς προσανατολισμό στο μέλλον

Βεβαίως, οι προτάσεις της Επιτροπής περιλαμβάνουν και έναν αριθμό νέων στοιχείων που επιχειρούν να αντιμετωπίσουν ορισμένα προβλήματα της ισχύουσας ΚΑΠ.
Ωστόσο οι προτάσεις, στο σύνολό τους, στην ουσία διατηρούν το ισχύον καθεστώς των σημερινών δικαιούχων. Οι προτάσεις της ΚΑΠ είναι ένας, εκ των προτέρων, συμβιβασμός που έχει διατυπωθεί, αλλά και θα πρέπει να προστατευτεί, σε ένα εξαιρετικά σύνθετο πολιτικό περιβάλλον. Όμως, η πίεση του χρόνου που δημιουργούν η φύση και οι αναμενόμενες επιπτώσεις των σημερινών και μελλοντικών προκλήσεων, αλλά και η ανάγκη για μια συστημική προσέγγιση σε ένα ταχέως μεταβαλλόμενο ευρωπαϊκό και διεθνές πλαίσιο, απαιτούν μια πολύ πιο ριζοσπαστική και προσανατολισμένη στο μέλλον, πολιτική.

Οι κύριες προτάσεις μας για μια καλύτερη ΚΑΠ

Έχοντας συζητήσει και αναλύσει κριτικά τις προτάσεις της Επιτροπής, ολοκληρώνουμε με τις βασικές μας προτάσεις για τη βελτίωση των προτάσεων της ΚΑΠ διαρθρωμένες σε τέσσερις ομάδες.

1.Τι είναι καλό, αλλά χρειάζεται να βελτιωθεί

•  Επιλέξιμα εκτάρια: Είναι καλό να καταργηθεί (σταδιακά) το ιστορικό υπόδειγμα αναφοράς και να συνδεθούν οι άμεσες πληρωμές με τη γη, καθώς η γη είναι η βάση για την παροχή δημόσιων αγαθών. Ο ορισμός των περιφερειών από τα κράτη μέλη θα πρέπει να αντανακλά σωστά τις σημαντικές ενδο-περιφερειακές διαφορές μεταξύ περιοχών και συστημάτων παραγωγής και όχι απλώς να βασίζεται σε διοικητικά όρια.

• Αναδιανομή: Είναι απαραίτητη μια καλύτερη και δικαιότερη κατανομή των άμεσων ενισχύσεων μεταξύ των κρατών μελών και οι προτάσεις της ΚΑΠ εισηγούνται μια συγκεκριμένη διαδικασία για να επιτευχθεί αυτό. Ωστόσο, με βάση το προτεινόμενο μέτρο, θα χρειαστούν τουλάχιστον δύο δεκαετίες για να κλείσει επαρκώς το κενό, γεγονός που συντηρεί την πλεονεκτική θέση των παλαιών κρατών - μελών για υπερβολικά μεγάλο χρονικό διάστημα.

• Πρασίνισμα: Η εισαγωγή μιας «πράσινης» συνιστώσας στο σύστημα άμεσων ενισχύσεων είναι μια πολιτική καινοτομία και μία καθαρή και θετική ρήξη με το παρελθόν. Παρ’ όλα αυτά, τα προτεινόμενα «πράσινα» μέτρα, φαίνονται τυχαία, άκαμπτα και ανεπαρκώς στοχευόμενα και απουσιάζουν τα απαραίτητα κίνητρα που θα υποκινούν τη συνεχή προσπάθεια των γεωργών να βελτιώνουν τις «πράσινες» επιδόσεις τους διαχρονικά. Ένα καλύτερο σύστημα θα ήταν να υπάρχει διαθέσιμος, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ένας ‘κατάλογος’ πράσινων επιλογών από τον οποίο τα κράτη μέλη (ή οι περιφέρειες) και οι γεωργοί θα πρέπει να διαλέξουν έναν ορισμένο αριθμό. Το σύστημα αυτό θα μπορούσε να εφαρμοστεί τόσο στις «πράσινες» συνιστώσες των άμεσων ενισχύσεων όσο και στα αγρο-περιβαλλοντικά μέτρα του Πυλώνα ΙΙ (βλ. Παράρτημα 1 για περαιτέρω διευκρινίσεις).

• Ανώτατο όριο των άμεσων ενισχύσεων: Όπως προτείνεται από την Επιτροπή, τίθεται ουσιαστικά ως στόχος η δικαιότερη κατανομή της εισοδηματικής στήριξης μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών γεωργών. Η δυνατότητα αύξησης του ανώτατου ορίου, όταν όλο και περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν απασχόληση στην εκμετάλλευση, είναι στο σωστό δρόμο, αλλά θα ενισχύσει τη σχετική γραφειοκρατία. Επίσης, θα πρέπει να προσεχθεί η συνδυασμένη χρήση του ανώτατου ορίου άμεσων ενισχύσεων και του ‘καταλόγου’ επιλογών πράσινων ενισχύσεων που προτείναμε, ώστε να αποφευχθεί ενδεχόμενη μείωση της επίδρασης των σχετικών κινήτρων που αποβλέπουν στη δημιουργία δημόσιων αγαθών..

• Πυλώνας ΙΙ: Ο νέος κανονισμός αγροτικής ανάπτυξης είναι βελτιωμένος σημαντικά σε σχέση με τον ισχύοντα. Τα μέτρα είναι προσαρμοσμένα και στοχοθετημένα, και βασίζονται στην καλύτερη εφαρμογή και στις πολυετείς συμβάσεις. Έχουν εισαχθεί επίσης ορισμένα νέα μέτρα, τα οποία σε πρώτη ανάγνωση φαίνονται υποσχόμενα, πρέπει όμως να αποσαφηνιστούν περαιτέρω, πριν εφαρμοστούν στο πλαίσιο του προτεινόμενου Πλαισίου Κοινής Στρατηγικής (ΠΚΣ). Ειδικότερα η καθιέρωση των Συμβολαίων Συνεργασίας μέσω των οποίων σχεδιάζεται η συντονισμένη υποστήριξη των ΠΚΣ από όλα τα προβλεπόμενα ταμεία, είναι μια ενδιαφέρουσα και καινοτόμος πολιτική, της οποίας στόχος είναι η ολοκληρωμένη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής σε περιφερειακό επίπεδο. Επιτρέπει, θεωρητικά, να επιτευχθεί καλύτερα ο στόχος της ολοκληρωμένης χωρικής ανάπτυξης και θα μπορούσε να κλείσει το υφιστάμενο χάσμα που παρατηρείται μεταξύ των αγροτικών πολιτικών και των άλλων οικονομικών πολιτικών. Όμως, πρέπει να καθιερωθούν δικλείδες ασφαλείας, που θα εγγυώνται ότι ο προγραμματισμός θα οδηγήσει σε μια ουσιαστική ολοκλήρωση των επεμβάσεων σε χωρικό επίπεδο, ευνοώντας την, καθοδηγούμενη από την κοινότητα, από κάτω προς τα επάνω τοπική ανάπτυξη, όπως συμβαίνει στο πλαίσιο των Τοπικών Ομάδων Δράσης του LEADER. Επιπλέον η ολοκλήρωση αυτών των πολιτικών πρέπει να οδηγήσει στη βελτίωση της εφαρμογής η οποία εστιάζει στην κοινωνική και οικονομική ένταξη των γηγενών και των αλλοδαπών, μετακινούμενων, αγρεργατών

• Οι οργανώσεις παραγωγών πρέπει να χαιρετιστούν ως ένα από τα μέσα ενίσχυσης της θέσης των γεωργών στην αγροτροφική αλυσίδα, απέναντι σε ένα διαρκώς μειούμενο αριθμό μεταποιητών, εμπόρων, χονδρεμπόρων και λιανοπωλητών. Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι, ενώ η συνεργασία είναι μια θετική και ευρέως αποδεκτή έννοια στο μεγαλύτερο μέρος των παλιών κρατών - μελών, εξακολουθεί να έχει αρνητική χροιά στα περισσότερα από τα νέα κράτη - μέλη. Σημειώνεται και εδώ ότι είναι απαραίτητη μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, για να συνοδεύσει αυτό το μέτρο και για να βοηθήσει, μέσω εκπαίδευσης και καθοδήγησης, τη νέα γενιά των γεωργών σ’ αυτά τα κράτη – μέλη, να ξεπεράσουν αυτήν την ιστορικά διαμορφωμένη νοοτροπία.

• Τα συστήματα διαχείρισης κινδύνου είναι ευπρόσδεκτα, αλλά πρέπει να είναι μέρος του νέου κανονισμού των ΚΟΑ αντί του κανονισμού αγροτικής ανάπτυξης και στην περίπτωση αυτή, να είναι επιλέξιμα για πλήρη ευρωπαϊκή χρηματοδότηση

• Πλαίσιο Κοινής Στρατηγικής, αγροτική έρευνα και καινοτομία: Η εισαγωγή ενός Πλαισίου Κοινής Στρατηγικής για την αγροτική έρευνα, την καινοτομία και τη δημιουργία των Ευρωπαϊκών Συνεργασιών για την προώθηση της Καινοτομίας είναι, κατ’ αρχήν, μια εξαιρετική πρόταση. Ωστόσο, ο προτεινόμενος προϋπολογισμός είναι εξαιρετικά περιορισμένος, συγκριτικά με τον προϋπολογισμό για τις άμεσες ενισχύσεις (μόνο 1,1% του συνολικού προϋπολογισμού της ΚΑΠ, ενώ οι άμεσες ενισχύσεις εξακολουθούν να απορροφούν ένα τεράστιο μέρος του προϋπολογισμού, περίπου στο 72%). Ένας προϋπολογισμός στα επίπεδα τουλάχιστον του 3%, που θα λειτουργήσει παράλληλα με το ποσοστό που τα ίδια τα κράτη - μέλη είναι διατεθειμένα να ξοδέψουν για την καινοτομία, φαίνεται λογικός, δικαιολογημένος και απαραίτητος. Όσον αφορά στην εφαρμογή της πρότασης, θα πρέπει να προβλεφθούν δικλείδες που θα διασφαλίζουν ότι οι συνεργασίες θα κινητοποιούν όλους τους φορείς και τους επαγγελματίες, και ότι όλες οι κατηγορίες των γεωργών θα έχουν πλήρη πρόσβαση σ’ αυτές τις συνεργασίες και στα αποτελέσματα της έρευνας που διεξάγεται στο πλαίσιο αυτό.

2. Τι δεν είναι (τόσο) καλό και πρέπει να αλλάξει

•  Σύστημα άμεσων πληρωμών: Είναι σαφές ότι σήμερα οι άμεσες πληρωμές δεν συνδέονται πραγματικά με την παροχή δημόσιων αγαθών: είναι ανεπαρκώς στοχευμένες, μη προσαρμοσμένες και μη συμβασιοποιημένες. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να θεωρηθούν ως οφειλή, παρά ως κίνητρο για καλύτερη επίδοση

• Ενεργός γεωργός: Ο ορισμός του ενεργού γεωργού στις προτάσεις αποτελεί μια χαμένη ευκαιρία στην προσπάθεια να αποκλειστούν οι κερδοσκόποι γης και οι αποκαλούμενοι «γεωργοί του καναπέ» από τις άμεσες πληρωμές. Πιο συγκεκριμένα, το προτεινόμενο όριο των 5.000 ευρώ ετήσιων άμεσων ενισχύσεων, κάτω από το οποίο οι γεωργοί θεωρούνται εξ ορισμού ενεργοί γεωργοί και εξαιρούνται από την πολλαπλή συμμόρφωση, αντιβαίνει την ανάγκη νομιμοποίησης των δαπανών της ΚΑΠ.

• Ένα μεγάλο μέρος των δικαιούχων θα είναι σε θέση να λάβει μέχρι και 5.000 ευρώ ετησίως, χωρίς καμία δέσμευση. Δεδομένης της μεγάλης ποικιλίας των τύπων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των γεωργών, θα ήταν προτιμότερο να αφεθεί σε κάθε κράτος – μέλος να καθορίσει (σαφώς) ποιος είναι ενεργός γεωργός, με τρόπο που θα διασφαλίσει, αφενός τον αποκλεισμό των «τσαμπατζήδων» (free riders) και αφετέρου ότι όλοι όσοι εμπίπτουν στον ορισμό των ενεργών γεωργών, θα συμμορφώνονται με τους ίδιους κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος και των φυσικών πόρων

• Μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις: Τα προτεινόμενα μέτρα του Πυλώνα Ι για τις μικρές γεωργικές εκμεταλλεύσεις δεν θεωρούνται ότι συνιστούν μια πολιτική για τις μικρές εκμεταλλεύσεις, αλλά απλώς μια προσπάθεια απλούστευσης της ΚΑΠ. Μια μικρή εκμετάλλευση δεν μπορεί να ορίζεται αποκλειστικά από τον αριθμό των καλλιεργούμενων εκταρίων. Τα δύο εκτάρια μιας εκμετάλλευσης κηπευτικών διαφέρουν εντελώς από τα δύο εκτάρια μιας κτηνοτροφικής μονάδας ή μιας αροτραίας καλλιέργειας. Στην παρούσα πρόταση μερικοί τύποι εντατικών, μικρών γεωργικών εκμεταλλεύσεων αποκλείονται από τις άμεσες ενισχύσεις, παρά το γεγονός ότι είναι σημαντικοί για την επισιτιστική ασφάλεια. Θα ήταν προτιμότερο να εισαχθεί κάποιο άλλο μέτρο για την κατάταξη των γεωργών σε κατηγορίες. Αυτό που θα βοηθούσε επίσης, είναι να επιτραπεί η ομαδοποίηση, με την έννοια ότι μια ομάδα μικρών γεωργών θα μπορούσε συλλογικά να είναι επιλέξιμη για τις άμεσες ενισχύσεις

• Προϋπολογισμός: Με δεδομένη τη θετική μας αξιολόγηση του νέου κανονισμού αγροτικής ανάπτυξης, θεωρούμε ότι θα ήταν σαφώς μια χαμένη ευκαιρία εάν αφηνόταν αμετάβλητη η αναλογία μεταξύ πρώτου και δεύτερου Πυλώνα στον συνολικό προϋπολογισμό. Ταυτόχρονα, αναγνωρίζουμε ότι μια αύξηση στην αναλογία του προϋπολογισμού υπέρ του Πυλώνα ΙΙ, συνεπάγεται αυξημένη συγχρηματοδότηση από τα κράτη - μέλη υπό τις τρέχουσες δύσκολες οικονομικές συγκυρίες. Αν και θα πρέπει να θυμόμαστε ότι, η συγχρηματοδότηση της ευρωπαϊκής πολιτικής είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση και ότι ο Πυλώνας ΙΙ θα δώσει στα κράτη - μέλη περισσότερους βαθμούς ελευθερίας για να προσαρμόσουν την κατανομή του προϋπολογισμού στις ειδικές ανάγκες ορισμένων περιοχών τους, παρόλα αυτά θεωρούμε ότι η Επιτροπή θα πρέπει να λάβει υπόψη τις επιπτώσεις της τρέχουσας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κατάστασης στις προϋποθέσεις συγχρηματοδότησης και να επιτρέψει, σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, χαμηλότερα ποσοστά συγχρηματοδότησης, ή ακόμη και την πλήρη εξαίρεση από τη συγχρηματοδότηση.

3. Τι απουσιάζει και πρέπει να προστεθεί

• Φορολογικά μέσα: Η τρέχουσα οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση θα ωθήσει την Ευρώπη προς ένα περισσότερο ομοσπονδιακό σύστημα. Θα ήταν λογικό, στο πλαίσιο αυτό και ως μέρος του προτεινόμενου από μας Σχεδίου Β, να συζητηθούν εκ των προτέρων νέα φορολογικά εργαλεία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ως ένα ακόμη μέσο για την προώθηση της πράσινης γεωργικής παραγωγής και της υγιεινής διατροφής. Έχει αποδειχθεί ότι η εισαγωγή ενός φόρου ή άλλου συστήματος εισφορών είναι αποτελεσματική ενώ, συγκριτικά, έχει και χαμηλότερο κόστος συναλλαγής.

• Κριτήρια: Δεν υπάρχουν σαφή κριτήρια για την αξιολόγηση και ταξινόμηση της συμβολής στην αειφορία των γεωργικών πρακτικών. Βάση πρέπει αναμφίβολα να αποτελεί η αυστηρή εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει». Επίσης πρέπει να αποτρέπεται κάθε πληρωμή προς γεωργούς ή άλλους δικαιούχους που δεν συμμορφώνονται με τους κοινοτικούς κανονισμούς οι οποίοι συνδέονται με την προστασία των υδάτων, του περιβάλλοντος, των εδαφών και της φύσης.

• Συλλογικότητες: Πρέπει να προβλεφθεί, ως τμήμα του συστήματος άμεσων ενισχύσεων, ουσιαστικός ρόλος για τις χωρικές συλλογικότητες των γεωργών στην εφαρμογή των πράσινων μέτρων.

• Η αγροτροφική αλυσίδα: Κατά τη διάρκεια των τελευταίων λίγων χρόνων έχει αυξηθεί η πολιτική προσοχή σε ότι αφορά την αυξανόμενη ισχύ ορισμένων κρίκων της αγροτροφικής αλυσίδας, ιδίως του κλάδου του λιανικού εμπορίου, της μεταποίησης και της εμπορίας, αλλά και σε ότι αφορά την επιδεινούμενη θέση των γεωργών στη σχετική κατανομή της προστιθέμενης αξίας. Η λεπτομερής και συνεχής διερεύνηση αυτής της κατάστασης σε ευρωπαϊκό - πολιτικό και διοικητικό- επίπεδο πρέπει να διατηρηθεί προκειμένου να διαπιστωθεί ότι οι γεωργοί λαμβάνουν ένα δίκαιο μερίδιο της προστιθέμενης αξίας και ότι άλλα μέλη της αλυσίδας δεν κάνουν κατάχρηση της θέσης τους.

• Ενοποίηση και συντονισμός με άλλους τομείς πολιτικής που αφορούν στον Πυλώνα Ι: Για τον Πυλώνα ΙΙ έχουν προταθεί συγκεκριμένα και καινοτόμα μέτρα, προκειμένου να επιτευχθεί καλύτερος συντονισμός της πολιτικής. Ωστόσο, δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια ενσωμάτωσης των μέτρων του Πυλώνα Ι σε άλλους τομείς πολιτικής (π.χ. πολιτικές για το περιβάλλον, τους καταναλωτές και την υγεία, την επιστήμη και την τεχνολογία, την ενέργεια και τους φυσικούς πόρους κλπ.)

• Καταναλωτές: Η έλλειψη ενοποίησης με άλλους τομείς πολιτικής των πληρωμών του Πυλώνα Ι έχει, μεταξύ άλλων, ως συνέπεια την απουσία μέτρων προώθησης περισσότερο βιώσιμων και υγιεινών προτύπων κατανάλωσης.

• Καινοτομία: Στο σημείο αυτό επισημαίνεται ότι η καινοτομία δεν αφορά μόνο την τεχνολογική πλευρά. Κοινωνικοί και οργανωτικοί παράγοντες πρέπει επίσης να λαμβάνονται υπόψη. Το κοινωνικό κεφάλαιο είναι το κλειδί της επιτυχίας για την καινοτομία. Χρειαζόμαστε την καινοτομία για να προσεγγίσουμε εκ νέου την παροχή δημόσιων αγαθών, την καινοτομία στην αγροτική ανάπτυξη συνολικά, στο επίπεδο των τοπικών παραγωγικών συστημάτων και της αγροτροφικής αλυσίδας, καθώς και στο επίπεδο της πολιτικής, της διοίκησης, της πληροφόρησης και της εκπαίδευσης.

• Τεχνολογία: Υπάρχουν σημαντικές εξελίξεις σε παγκόσμιο επίπεδο στον τομέα της βιοτεχνολογίας (συμπεριλαμβανομένων των ΓΤΟ) και της νανοτεχνολογίας που αναμένεται να έχουν τεράστιο αντίκτυπο στον τρόπο που αναπτύσσουμε, παράγουμε και επεξεργαζόμαστε τα καταναλωτικά προϊόντα που βασίζονται σε γεωργικές πρώτες ύλες. Αυτά θα επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό τόσο τους παραγωγούς όσο και τους καταναλωτές και θα θέτουν, ξανά και ξανά, ηθικά, ιατρικά, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά ζητήματα. Η Επιτροπή σήμερα στερείται θάρρους και οράματος για την ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης και συνολικής στρατηγικής και πολιτικής, εξαιρετικά αναγκαίας για την αντιμετώπιση και διευθέτηση αυτών των εξελίξεων. Ένα πράγμα είναι, όμως, σαφές: Η παραχώρηση της ευθύνης αυτών των αποφάσεων σε κάθε κράτος - μέλος χωριστά είναι η χειρότερη λύση

• Σπατάλη τροφίμων: Σήμερα, έως και το 30% όλων των τροφίμων που παράγονται και που εξακολουθούν να είναι χρήσιμα για ασφαλή κατανάλωση ‘πετιέται’ κάπου, κατά μήκος της τροφικής αλυσίδας. Απαιτείται επειγόντως η υιοθέτηση συλλογικών προσπαθειών, από τον παραγωγό ως τον καταναλωτή και σε όλα τα διοικητικά επίπεδα, προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το ζήτημα. Η Επιτροπή και τα κράτη- μέλη θα πρέπει να έρθουν σε συμφωνία με όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη, ώστε αυτή η σπατάλη τροφίμων να μειωθεί κατά τουλάχιστον 50% μέχρι το έτος 2020. Θα πρέπει να ενσωματωθούν κίνητρα σε όλες τις σχετικές πολιτικές, μεταξύ των οποίων και στην ΚΑΠ, που θα ενθαρρύνουν και θα αναγκάσουν, εάν είναι απαραίτητο, τα ενδιαφερόμενα μέρη να αναλάβουν τη σχετική ευθύνη.

• Εδάφη: Η γονιμότητα του εδάφους συνιστά τη βάση της βιώσιμης γεωργίας και μία από τις κύριες «εισροές κεφαλαίων» για το μέλλον της παροχής τροφίμων, χαρακτηρίζει δε και την ικανότητα δέσμευσης του διοξειδίου του άνθρακα. Στη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών η γονιμότητα του εδάφους στην Ευρώπη και ακόμη περισσότερο σε άλλα μέρη του πλανήτη, μειώνεται. Η κλιματική αλλαγή θα την υποβαθμίσει περισσότερο. Γνωρίζουμε επίσης, ότι η βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους απαιτεί την υιοθέτηση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής. Συνεπώς είναι επιτακτική η ανάληψη δράσης, προκειμένου να παρακινηθούν οι γεωργοί και άλλοι γαιοκτήμονες, να υιοθετήσουν πρακτικές βελτίωσης των εδαφών τους. Προτείνουμε η βελτίωση της γονιμότητας των εδαφών να είναι ένα από τα κύρια στοιχεία του συστήματος των πράσινων επιλογών που περιγράψαμε νωρίτερα. Ο στόχος αναφοράς σε ευρωπαϊκό επίπεδο πρέπει να οριστεί έτσι ώστε η συνολική γονιμότητα του εδάφους να μην επιδεινωθεί περαιτέρω. Επιπροσθέτως, θα πρέπει να ελέγχονται περισσότερο οι εισαγωγές πρώτων υλών, όπως οι πρωτεΐνες για τη διατροφή των ζώων και τα φυτικά έλαια για την παραγωγή βιοενέργειας, ώστε να λαμβάνεται υπόψη η απώλεια της γονιμότητας του εδάφους στον τόπο προέλευσης.

• Βιοποικιλότητα: Απουσιάζει η εξειδίκευση του ρόλου των λοιπών ενδιαφερομένων μερών, πέραν των γεωργών, στην παροχή και διατήρηση των δημόσιων αγαθών. Ειδικά οι κυνηγοί (πάνω από 7 εκατομμύρια στην Ευρώπη), διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην άγρια ζωή και τα ενδιαιτήματά της. Πρέπει να θεωρηθούν, ως επιλέξιμες συλλογικότητες, στο πλαίσιο των μέτρων του Πυλώνα II.

4. Τι είναι ασαφές και θα πρέπει να αποσαφηνιστεί

•  Άμεσες ενισχύσεις: Η σχέση μεταξύ της βασικής ενίσχυσης και της πράσινης συνιστώσας δεν είναι σαφής. Αν ένας γεωργός δεν συμμορφώνεται με ένα από τα προτεινόμενα «πράσινα» μέτρα θα χάνει μόνο την «πράσινη» συνιστώσα ή και τη βασική ενίσχυση;

• Περιοχή οικολογικής εστίασης: Η νέα αυτή έννοια είναι ελάχιστα και ασαφώς προσδιορισμένη. Ενώ είναι σαφές ότι θα επιφέρει μειώσεις στην παραγωγική ικανότητα, δεν είναι σαφές ποια δημόσια αγαθά θα παραχθούν και σε ποιο βαθμό.

• Διοικητική επιβάρυνση: Δεν είναι σαφές αν τα προτεινόμενα μέτρα θα οδηγήσουν σε μείωση του διοικητικού φορτίου. Το σύνολο των προτάσεων και οι επικαλύψεις ορισμένων μέτρων των Πυλώνων Ι και ΙΙ υποδεικνύουν ότι αυτό μάλλον δεν θα επιτευχθεί. Είναι απαραίτητη η εκ των προτέρων αξιολόγηση των προτάσεων, ώστε να υποδειχθεί ο βαθμός και η έκταση των απαραίτητων προσαρμογών και εναλλακτικών λύσεων που θα επέφεραν μείωση της γραφειοκρατίας. Επισημαίνεται ότι η μείωση του διοικητικού φόρτου δεν θα πρέπει να είναι αυτοσκοπός ή να ιεραρχηθεί υψηλότερα άλλων πιο σημαντικών θεμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι γεωργοί και η κοινωνία στο σύνολό της, πρέπει να αποδεχθούν ότι η αξιολόγηση και η διασφάλιση, με σαφείς και αντικειμενικούς δείκτες, της αποτελεσματικότητας των δημοσίων δαπανών, ενδέχεται να απαιτεί περισσότερη γραφειοκρατία.

Παράρτημα 1: Επεξήγηση του Καταλόγου Πράσινων Επιλογών

Ο Κατάλογος Πράσινων Επιλογών βασίζεται σε ένα σύστημα παροχής κινήτρων για τη συνεχή βελτίωση των περιβαλλοντικών επιδόσεων και της δημιουργίας δημόσιων αγαθών και παρουσιάζεται εδώ ως εναλλακτική πρόταση έναντι των προτεινόμενων «πράσινων» μέτρων και γεωργο-περιβαλλοντικών προγραμμάτων. Βασίζεται σε ένα αντίστοιχο σύστημα που έχει τεθεί σε λειτουργία στο Ηνωμένο Βασίλειο από το 2005. Ο Κατάλογος Πράσινων Επιλογών θα μπορούσε να χωριστεί σε διάφορους τομείς (διαχείριση των υδάτων, του εδάφους, της ενέργειας, του διοξειδίου του άνθρακα, των ορυκτών, της βιο-ποικιλότητας της καταπολέμησης εχθρών και ασθενειών κ.λπ.). Σε κάθε τομέα, οι γεωργοί μπορούν να επιτύχουν ένα μέγιστο 100 βαθμών. Όλοι οι γεωργοί οφείλουν να τηρούν ένα ελάχιστο ορισμένο επίπεδο σε κάθε επιμέρους τομέα. Αυτό το σημείο αναφοράς θα μπορεί να ρυθμίζεται προοδευτικά σε υψηλότερα επίπεδα, δίνοντας στους γεωργοί τον απαραίτητο χρόνο να προσαρμόσουν κατάλληλα τις γεωργικές πρακτικές τους ώστε να ανταποκρίνονται στα νέα επίπεδα αναφοράς (υψηλότερη βαθμολογία). Επιπλέον, οι γεωργοί, με βάση την ιδιαίτερη κατάστασή τους, τη στάση, τις δεξιότητες και την τεχνολογία που έχουν στη διάθεσή τους, θα έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν την υιοθέτηση αυστηρότερων προδιαγραφών από αυτές που αντιστοιχούν στο εκάστοτε συμφωνημένο επίπεδο αναφοράς, και με αυτόν τον τρόπο να λαμβάνουν επιπλέον ενίσχυση που θα αντιστοιχεί στην βελτίωση της επίδοσής τους. Επιπρόσθετες ενισχύσεις μπορούν επίσης να δοθούν στους γεωργούς που εφαρμόζουν τα μέτρα αυτά, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα στην ίδια περιοχή και σε γεωργούς που εργάζονται σε χωρικές συλλογικότητες.

Αυτός ο κατάλογος επιλογών καθώς και τα σχετικά κίνητρα πρέπει να συνοδεύονται από κατάλληλα ερευνητικά προγράμματα και υπηρεσίες που θα υποστηρίζουν και θα διευκολύνουν τους γεωργούς στην ανάπτυξη καλύτερων αγρο-οικολογικών πρακτικών και τη συνεχή βελτίωση των αγρο-οικολογικών τους επιδόσεων.